جوان آنلاین: با مروری بر نامگذاری‌های شعار سال ازسوی مقام معظم رهبری می‌توان مشاهده کرد که از سال ۱۳۸۷ نامگذاری‌ها به سمت و سوی مسائل اجرایی کشور به ویژه مسائل اقتصادی گرایش پیدا کرده‌است. از سال ۱۳۹۱ موضوع تولید در شعار سال به انحای مختلف اعلام شده‌است. معظم‌له شعار امسال را جهش تولید با مشارکت مردم قرار دادند. از آنجایی که گردشگری یکی از بخش‌های مهمی است که نقش مؤثری در تولید ملی دارد و با حضور مؤثر مردم می‌توان ظرفیت‌های غیرفعال این بخش را فعال کرد، در این نوشتار برآنیم تا ابتدا به نقش این بخش در اقتصاد و جهش تولید بپردازیم و سپس راهبرد‌ها و راهکار‌های مردمی‌سازی گردشگری کشور را بررسی نماییم.
نقش گردشگری در تولیدصنعت گردشگری، به عنوان یک فعالیت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی برای توسعه کشور‌ها اهمیت بسزایی یافته‌است. امروزه صنعت گردشگری به عنوان یک تجارت پرسود و یک شاخه از اقتصاد جهانی در زمینه خدمات، مورد توجه و در حال توسعه است. این ادعا با این حقیقت که گردشگری بیش از ۱۰ درصد از درآمد‌های ملی برخی کشور‌های دنیا را شامل می‌شود، تأیید می‌گردد. سازمان جهانی گردشگری رشد صنعت گردشگری را پیش‌بینی کرده و آن را حدود ۳۰ درصد از درآمد ملی کشور‌های دنیا تخمین می‌زند.
شورای جهانی گردشگری با نام مختصر ۱WTTC در آخرین گزارش منتشر شده، اعلام کرد در سال ۲۰۲۳، میانگین سهم گردشگری در تولید ناخالص کشور‌های جهان ۶/۱۱ درصد و در اشتغال ۸/۱۱ درصد پیش‌بینی کرده‌است. بر اساس گزارش نایب رئیس اتاق بازرگانی ایران در سال ۱۴۰۲ در ایران نیز سهم این صنعت از ۲GDP حدود ۵ درصد با رقمی بالغ بر ۴۵۰ هزار میلیارد تومان و سهم این صنعت از اشتغالزایی در کشور حدود ۶ درصد است؛ اگر منحنی رشد گردشگری در کشور صعودی است، اما هنوز با اهداف ترسیم‌شده در سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ فاصله زیادی داریم. در این سند، سهم ایران از درآمد گردشگری جهانی باید از ۷/۰ درصد در سال ۱۳۸۳ به ۲ درصد در سال ۱۴۰۴ رشد یابد، به گونه‌ای که کشور ما در سال ۱۴۰۴ سالانه نزدیک به ۲۵ میلیارد دلار از محل گردشگری درآمد کسب کند. این در حالی است که براساس گزارش سازمان جهانی گردشگری، ایران رتبه ۱۰ جاذبه‌های باستانی و تاریخی و نیز رتبه پنج جاذبه گردشگری‌های طبیعی را دارد، اما از لحاظ بهره‌برداری از این منابع در جایگاه مطلوبی قرار نگرفته‌است، چراکه سهم ایران با وجود رتبه ممتازش در جاذبه‌های گردشگری از درآمد گردشگری جهان، حتی به یک درصد هم نمی‌رسد و متأسفانه، در چندین سال گذشته، به علت عدم‌توجه به امر گردشگری در ایران و نادیده گرفتن آن، باعث شده‌است، کشور ما درآمد کلانی را که از این راه حاصل می‌شود، از دست بدهد.
مردمی‌سازی گردشگری
مقام معظم رهبری در پیام نوروزی امسال فرمودند: «اگر ما بخواهیم جهش تولید داشته‌باشیم، باید اقتصاد را مردمی کنیم، باید پای مردم را به عرصه تولید به نحو محسوسی باز کنیم، موانع حضور مردم را برطرف کنیم. در بخش مردمی ظرفیت‌های بزرگی وجود دارد که باید از آن‌ها به نفع کشور و به نفع مردم استفاده بشود.» صنعت گردشگری هم به دلیل اینکه بخش مهمی از اقتصاد است که از نظر پراکنش، صنعت شماره یک جهان محسوب می‌شود و با آحاد مردم در ارتباط است باید مردمی‌سازی آن در اولویت قرار گیرد.
سازمان جهانی جهانگردی در سال ۱۴۰۲ شعار روز جهانی گردشگری (WTD) را تحت عنوان «گردشگری و توسعه جوامع محلی» اعلام کرد تا بر توانایی گردشگری در توانمندسازی مردم و ارائه مهارت‌هایی به آن‌ها برای دستیابی به تغییر در جوامع محلی خود تأکید نماید.
بر این اساس امروزه مهم‌ترین عامل پیش‌برنده کشور‌های پیشرو در صنعت گردشگری مشارکت آحاد جامعه در برنامه‌های گردشگری است. «گردشگری اجتماع‌محور» از دهه ۱۹۷۰ وارد ادبیات گردشگری شد و چارچوب مفهومی آن از سه دیدگاه مختلف پیشنهاد شد: گردشگری اجتماعی، گردشگری مشارکتی مبتنی بر جامعه و گردشگری مبتنی بر جامعه.
در گردشگری مبتنی بر جامعه، مردم محلی دارای اختیار و مالکیت کامل کسب و کار‌های گردشگری هستند و تضمین می‌کنند که منافع مالی گردشگری در اقتصاد محلی باقی می‌ماند.
مشارکت مردم در امر گردشگری، ساکنان و جامعه محلی را از نظاره‌کنندگان صرف به عاملان و فعالان مطلعی بدل می‌کند که مانایی صنعت گردشگری و رونق آن را تضمین می‌کنند. مفهوم گردشگری مسئولانه بـا پیگیـری اهـدافی چندگانـه در ارتباط است و صرفاً در حیطه محافظت از منابع طبیعی محصور و محدود نمی‌ماند. تقویت فرهنگ و خصوصیات جوامـع میزبـان، تقویـت چشم انداز‌ها و سکونتگاه ها، تقویت اقتصاد محلی، تقویت صنعت گردشگری کـه بـرای مدت زمان طولانی دوام داشته‌باشد، افزایش آگاهی‌ها و اطلاعـات در رابطـه بـا بـازار گردشگری که در صورت عدم تـداوم درازمـدت، بـر اثـر گونـاگونی فعالیـت‌های اقتصادی، خطراتی را به دنبال دارد.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که مشارکت جامعه در گردشگری همچنان یک چالش برای کشور‌های در حال توسعه است. با این حال موانعی مانند موانع عملیاتی، ساختاری و فرهنگی وجود دارد که مانع مشارکت جامعه می‌شود. بیشتر برنامه‌ریزی گردشگری تنها به توسعه امکانات یا زیرساخت‌ها برای تسهیل دسترسی فیزیکی توجه دارد، در حالی که دسترسی به اطلاعات برای مردم محلی در برنامه‌ریزی گردشگری فراهم نمی‌شود.
بررسی «شناسایی و مدل‌سازی موانع عملیاتی گردشگری جامعه محور در ایران» نشان می‌دهد؛ از میان عوامل موجود، پراکندگی و عدم تعامل ذینفعان، تحلیل نادرست ذینفعان، چشم‌انداز‌ها و اولویت‌های واگرا و تفاوت در سیاست‌ها و رویه‌های عملیاتی دارای بیشترین تأثیرگذاری‌ها هستند. بدین ترتیب پیشبرد هدف پایداری در گردشگری را در گرو توانمندسازی جامعه محلی و بستر‌سازی برای مشارکت اجتماع محور دانسته‌اند. بهبود سطوح معیشتی، آموزشی، توزیع مناسب منابع طبیعی و اطلاعاتی از جمله راهکار‌های پژوهشگران به منظور تحقق مشارکت جامعه محور در گردشگری است. همچنین بهبود ساز و کار‌های مداخله نهاد‌های دولتی و متمرکز برنامه‌ریزی در امر مشارکت‌دهی و مشروعیت- بخشی جامعه محلی و توجه به توانمندسازی و مهارت آموزی ساکنان لازم است.
با عنایت به فرمایش مقام معظم رهبری که فرمودند: «اگر با برنامه‌ریزی و تلاش مسئولان، نوعی بسیج مردمی برای حضور در امر اقتصاد صورت گیرد، تحقق شعار بسیار مهم جهش تولید ممکن خواهد شد». صنعت گردشگری به دلیل بستر‌های طبیعی و تمدنی موجود، پراکنش آن در اقصی نقاط کشور، نیاز به سرمایه‌گذاری کمتر نسبت به سایر بخش‌های اقتصادی، اشتغال بیشتر زمینه مناسب‌تری برای حضور مؤثر مردم را داراست.
فعال‌سازی این ظرفیت اقتصادی بزرگ، مستلزم حضور مؤثر تمام کنشگران صنعت گردشگری (بخش دولتی و غیردولتی) است. پیشنهاد می‌شود شورای هماهنگی اقتصادی سران سه قوه با تصویب نگاشت‌های گفتمانی، قانونی و نهادی گردشگری کشور، زمینه توانمندسازی جوامع محلی، رفع موانع کارآفرینان و سرمایه‌گذاران، هماهنگی همگرایی دستگاه‌های متولی و مرتبط را فراهم نماید تا با همگرایی در عمل تمام ارکان (عناصر و عوامل)، شاهد رشد صنعت گردشگری متناسب با داشته‌های کشور باشیم.
* دبیر کارگروه میراث فرهنگی و گردشگری مؤسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت برنامه‌ریزی
شعارهای قبل رو دیدیم که برعگس بود . 
